سایه غفلت بر سر گردشگری مذهبی

گردشگری مذهبی یکی از ۵ شاخه اصلی گردشگری در دنیاست و ایران با وجود بارگاه منور علی‌ابن موسی الرضا(ع) و بارگاه حضرت معصومه(س) و بیش از ۱۰ هزار بقعه و امام‌زاده ظرفیت عظیمی در این زمینه دارد که باید بیش از پیش به آن توجه شود. 

روزنامه خراسان نوشت: «بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری، 38 درصد گردشگران دنیا را گردشگران مذهبی تشکیل می دهند و سالیانه حدود 600 میلیون سفر مذهبی در دنیا انجام می شود.»«جمعیت مسلمانان جهان به بیش از 1.5 میلیارد رسیده است و از این تعداد 300 میلیون نفر شیعه اند.» «بر اساس تقسیم بندی جهانی، گردشگری مذهبی یکی از 5 شاخه اصلی گردشگری در دنیاست و ایران با وجود بارگاه منور ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع) و بارگاه حضرت معصومه(س) و بیش از 10 هزار بقعه و امام زاده ظرفیت عظیمی در این زمینه دارد.»«ایران بزرگ ترین و اصلی ترین پایگاه تشیع در جهان است و از این نظر جایگاه ممتازی در سطح بین المللی دارد.»این آمار به خوبی بیانگر ظرفیت بی بدیل کشورمان برای تبدیل شدن به یکی از بزرگ ترین کانون های گردشگری مذهبی دنیاست.

 ایران همچنان ناشناخته است 

«کشورهای پیشرو دنیا در صنعت گردشگری با تشخیص درست و به موقع ظرفیت و توان خود و سرمایه گذاری و بسترسازی مناسب همراه با تبلیغات گسترده سعی در جذب هرچه بیشتر گردشگران در زمینه های مشخص و از پیش تعیین شده ای دارند.» محمودی کارشناس گردشگری ضمن بیان این مطلب می افزاید: به عنوان مثال کشوری مثل ایتالیا سال هاست که با برنامه ریزی و تبلیغات وسیع سعی در معرفی هرچه بیشتر و بهتر کلیساهای مختلف موجود در کشورش دارد و توانسته است ضمن جذب گردشگران فراوان امروز خود را به نام «کشور کلیساها» بر سر زبان ها بیندازد. 

یا مثال دیگر در این زمینه کشور کوچک تبت است که در سال گذشته میلادی میزبان 8 میلیون گردشگر از سراسر دنیا بوده است و طبق اظهارنظر مقامات این کشور برای پذیرایی از 15 میلیون گردشگر در سال 2015 آماده می شود. این در حالی است که کشور ما با وجود برخورداری از حدود 10 هزار بقعه و امام زاده و وجود بارگاه ملکوتی امام هشتم شیعیان جهان و همچنین زیارتگاه های مهم مذهبی در شهرهای قم، شیراز و شهر ری همچنان جزو نقاط کمتر شناخته شده دنیاست اما معرفی درست و اصولی این اماکن مذهبی برای گردشگران خارجی و مسلمانان دیگر نقاط دنیا انجام نگرفته است. 

گردشگری مذهبی در جهان

 گردشگری مذهبی یکی از 5 شاخه اصلی گردشگری دنیاست و بر اساس آمار ارائه شده سازمان جهانی گردشگری سرعت رشد و توسعه گردشگری دینی حتی از گردشگری باستانی، طبیعت گردی و دیگر شاخه های اصلی گردشگری بیشتر است و روز به روز بر تعداد گردشگران مذهبی دنیا افزوده می شود به طوری که مقامات و مسئولان کشورهای عمده گردشگرپذیر دنیا را بر آن داشته است تا با تبلیغات وسیع اماکن اغلب گمنام خود را به جهانیان معرفی کنند تا از این صنعت پرسود عقب نمانده باشند.

دکتر معروفی در گفت و گو با خراسان ضمن تأکید بر گردشگری مذهبی به عنوان یکی از اولویت های صنعت گردشگری در جهان می افزاید: گردشگری دینی سابقه ای به وسعت تاریخ ادیان الهی دارد چنان که پیروان ادیان یهود و مسیحیت برای زیارت اماکن مذهبی مسافت های طولانی را طی، یا مسلمانان صدراسلام رنج سفر بر خود هموار می کردند و همه ساله پیاده یا سوار بر شتران به زیارت خانه خدا می رفتند. در دنیای کنونی نیز با توسعه ارتباطات و افزایش تعاملات فرهنگی و مذهبی و به تبع آن توسعه اماکن مقدس در سراسر جهان این سفرها با افزایش چشمگیری روبه رو شده است و هر ساله بر متقاضیان زیارت از این اماکن مذهبی افزوده می شود.

این کارشناس گردشگری با اشاره به آمار جهانی ادامه می دهد هزینه اقامت گردشگران مذهبی در هتل ها سالیانه بیش از 20 میلیارد دلار است که این رقم همچنان در حال افزایش است و طبق پیش بینی ها در سال های آینده از مرز 50 میلیارد دلار نیز خواهد گذشت.بر اساس اطلاعات موجود تعداد خدمه و مراقبان مکان های مذهبی دنیا که در آغاز قرن بیست و یکم حدود  4 میلیون نفر بود در سال های گذشته به مرز 15 میلیون نفر رسیده است. رقابت در بین کشورهای اسلامی نیز برای جذب گردشگر بیشتر همچنان ادامه دارد چنان که کشور عربستان با سرمایه گذاری سنگین حضور بیش از 40 میلیون گردشگر مذهبی در سال را هدف گرفته است و بر اساس آخرین اطلاعات دولت این کشور هزینه ای حدود 13 میلیارد دلار برای جذب گردشگر اختصاص داده است تا بتواند تا پایان سال 2020 میلادی شاهد حضور 43.2 میلیون گردشگر مذهبی باشد. مثال دیگر در این زمینه لبنان است این کشور که یکی از قطب های طبیعت گردی دنیا به شمار می رود در سال های اخیر تلاش کرده است تا مکانی برای جذب گردشگران مذهبی نیز باشد این در حالی است که لبنان مکان مذهبی خاصی ندارد ولی با وجود این منطقه ای به نام «بشوات» در این کشور همه ساله پذیرای بیماران فراوانی از سراسر جهان است تا به گفته اهالی قدیسی به نام «بانوی بشوات» آن ها را شفا بدهد.

منتظری مدیر یکی از آژانس های مسافرتی در این زمینه به ما می گوید: نکته جالبی که در این زمینه با آن مواجه شدیم تلاش کشور تایلند برای ورود به عرصه گردشگری مذهبی است. این کشور که سالیانه میلیون ها گردشگر غیرمذهبی را پذیراست در سال های اخیر با توجه به افزایش روزافزون گردشگران مذهبی در جهان دست به تبلیغ و توزیع CDها و کتاب هایی در زمینه معرفی اماکن اقامتی در مجاورت معابد بودایی زده و همچنین اقدام به برگزاری تورهای مذهبی 100 نفره برای تورگردانان خارجی فعال در تایلند کرده است. 

 گردشگری مذهبی در ایران

 بر اساس نظر سازمان جهانی یونسکو ایران به دلیل برخورداری از اماکن باستانی و فرهنگی جزو ده کشور اول دنیاست و وجود اماکن مذهبی بسیار متنوع برای پیروان ادیان گوناگون امتیاز بی نظیر دیگری است که کمتر نقطه ای از جهان از آن برخوردار است. یک کارشناس گردشگری در این زمینه می گوید: در سطح کشور نزدیک به 10 هزار مکان مذهبی وجود دارد که از این تعداد حدود 6 هزار بقعه متبرکه به عنوان آرامگاه های امام زادگان ثبت شده که 1200 بقعه به دلیل شرایط خاص فرهنگی و تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

این در حالی است که وجود مضجع شریف امام هشتم شیعیان در مشهد و 2 فرزند امامان معصوم در قم و شیراز موقعیت ویژه و ممتازی به کشورمان داده است. دکتر سعیدی می افزاید: علاوه بر این وجود اماکن و زیارتگاه هایی از دیگر ادیان الهی نظیر کلیسای «وانک» در اصفهان یا «قره کلیسا» در آذربایجان یا زیارتگاه «چک چک» در یزد، یا مقبره «دانیال نبی» در شوش یا «شموییل نبی» در ساوه می تواند نقش مهمی در جذب گردشگران متعدد خارجی با گرایش های گوناگون مذهبی ایفا کند. 

مزیت نسبی ایران در صنعت گردشگری 

 کشورهای پیشرو دنیا با شناخت ظرفیت ها و توانمندی های خود در هر زمینه ای سعی می کنند با بها دادن و ظرفیت سازی و ایجاد زمینه ها و زیرساخت های لازم در جهت مزیت های نسبی خود حرکت کنند تا بتوانند در عرصه رقابت های فشرده جهانی صنعتی پایدار و ماندگار داشته باشند.یقیناً صنعت گردشگری نیز از این قاعده مستثنی نیست. دکتر سعیدی معتقد است کشور ما با داشتن ظرفیت عظیم جذب گردشگر مذهبی می تواند به یکی از قطب های گردشگری مذهبی در دنیا تبدیل شود. وی می گوید: اشتباه محض است که ما بخواهیم با پیروی از کشورهایی مانند امارات و تایلند و کشورهای شرق آسیا درصدد جلب گردشگران خاصی با رفتارهای ویژه باشیم که با هیچ کدام از ضوابط دینی و حتی فرهنگ ایرانی- اسلامی ما سازگاری ندارد.

وی می افزاید: ما حتی قبل از انقلاب نیز که ضوابط خاصی را برای ورود گردشگران رعایت نمی کردیم هیچ وقت یکی از مقاصد عمده گردشگری دنیا نبودیم، اکنون نیز این تلقی و نگاه که ما مثلاً جزیره کیش را تبدیل به دبی دیگری بکنیم کاملاً غیرکارشناسی و نوعی ساده انگاری است در حالی که مزیت نسبی ما در جلب و جذب گردشگر مذهبی است. ما اگر از جمعیت 300 میلیونی شیعیان جهان تنها 10 درصد آن را جذب کنیم 30 میلیون گردشگر مذهبی خواهیم داشت و این تعداد گردشگر برای اقتصاد ما تعیین کننده خواهد بود. وی ادامه می دهد: وجود برخی ضوابط و قوانین برای گردشگران هیچ گاه نباید به عنوان یک نکته منفی تلقی شود و یا تحت تأثیر تبلیغات منفی به این باور برسیم که اگر ما قوانین اسلامی را رعایت کنیم مانع جذب گردشگران خواهیم شد.

در حالی که طبق بررسی های سازمان جهانی گردشگری اکنون نوع خاصی از گردشگری در دنیا ایجاد شده و تبلیغ می شود که آن را «گردشگری حلال» نامیده اند. در این نوع گردشگری که نوع خاصی از گردشگری مذهبی است تمام فعالیت ها طوری برنامه ریزی می شوند که از نظر قوانین اسلامی مجاز شمرده شوند. 

به عنوان مثال واتیکان در سال 2007 خطوط هواپیمایی مخصوصی را راه اندازی کرد که در آن مواردی مانند ارائه غذای حلال، در نظر گرفتن وقت نماز و... لحاظ شده بود تا مسلمانان بتوانند با خیالی آسوده برای زیارت اماکن مذهبی سفر کنند.برخورداری از تمدن 7 هزار ساله، وجود بیش از 10 هزار بقعه و مکان مذهبی، دارا بودن امتیاز تنها کشور اسلامی شیعه جهان و... همه و همه در حالی که می توانست و می تواند ایران را به قطب گردشگری مذهبی دنیا تبدیل کند و از این رهگذر ضمن کسب درآمد قابل قبول و تحول اقتصادی شگرف و رفع معضل جدی بیکاری ضامنی پایدار و قابل اتکا برای رشد و توسعه کشور و صدور فرهنگ ایرانی- اسلامی از طریق تبادل فرهنگی باشد همچنان در پیچ و خم مشکلات متعددی از قبیل ناباوری و ناآگاهی مسئولان نسبت به یکی از پردرآمدترین و ارزآورترین صنعت های جهان، قوانین ضعیف و ناکارآمد، حضور برخی مدیران و مسئولان نابلد و غیرکارشناس در حوزه تصمیم سازی و تصمیم گیری، آماده نبودن زیرساخت ها و زمینه های لازم برای توسعه این صنعت، حضور جدی نداشتن بخش خصوصی در این عرصه و... است و این در حالی است که سایر کشورها که از کمترین توانایی در مقایسه با کشورمان برای جذب گردشگران مذهبی برخوردارند، به شدت تلاش می کنند تا با تبلیغات گسترده بخشی از میلیاردها دلاری را که در این صنعت سالیانه مبادله می شود جذب کنند. آیا روزی خواهد رسید که ما هم از این خواب غفلت بیدار شویم؟!!